Pejzažna arhitektura je profesija uređivanja pejzaža/predela, kroz planiranje, projektovanje, izgradnju i upravljanje pejzažom. Pejzažni arhitekti unapređuju kvalitet života uređivanjem prostora kroz kreiranje slike pejzaža, ali i kroz rešavanje problema životne sredine.
Primeri rane pejzažne arhitekture u istoriji su zabeleženi kao viseći vrtovi Vavilona, egipatski vrtovi, antički grčki vrtovi, kineski vrtovi, mavarski vrtovi i td. U doba renesanse vrtna umetnost doživljava svoj procvat, naročito u Italiji, ali je do najvećeg izražaja došla u doba baroka u Francuskoj. Delatnost pejzažne arhitekture je trasirala svoj put kroz radove poznatih evropskih pejzažnih dizajnera, kao što su Andre Le Notre, projektant vrtova u Versaju i Capability Brown, koji je planirao predele mnogih engleskih imanja u XVIII veku.
Još u doba baroka, Le Notre je sebe smatrao „pejzažistom“, ali je termin „pejzažna arhitektura“ verovatno prvi put upotrebio Žilber Lejng Mison (Gilbert Laing Meason) u knjizi „On The Landscape Architecture of the Great Painters of Italy “ (London, 1828).
Termin je kasnije prihvatio Frederick Olmsted, Amerikanac, kreator Central parka u Njujorku koji je prvi sebe nazvao pejzažnim arhitektom. Zato se Frederick Olmsted smatra utemeljivačem struke, jer se od 1867. godine ova profesija u Americi zvanično naziva „pejzažna arhitektura“.
Frederick Law Olmsted (1822-1903)
Danas pejzažni arhitekti mogu oblikovati javne parkove, trgove, zelene i rekreativne prostore, kućne vrtove, vrtove poslovnih okruženja i sl, ali mogu učestvovati i u kreiranju politike korišćenja zemlje za ceo region. Njihov zadatak može biti da se bave malim prostorom kao što je mali vrt oko kuće, ali i sistemom otvorenih prostora i zelenom infrastrukturom čitavog grada, kao i velikim nacionalnim parkom ili turističkim područjem.
Oblasti profesionalnog angažovanja
Pejzažna arhitektura ima različite specijalnosti i pruža različite mogućnosti profesionalnog angažovanja. Pejzažni arhitekti u svojoj praksi mogu raditi:
- U planiranju prostora: učešće u izradi planova svih nivoa, izrada studija za potrebe planiranja (studije životne sredine, inventarizacija nekih prirodnih resursa, studije zelene infrastrukture grada, analiza karaktera predela, analiza slike predela), planiranje korišćenja zemljišta, izradu planova za turistička područja, planiranje zaštite prirode, planiranje rekultivacije ili renaturalizacije predela, zatim planiranje urbanih otvorenih prostora, planiranje razvoja zelene infrastrukture, planiranje rekreativnih prostora, planiranje razvoja kulturnih predela i sl.
- U projektovanju: oblikovanje različitih prostora kao što su: parkovi, rekreativni prostori, dečija igrališta, izletišta, botanički i zoološki vrtovi, plaže, šetališta, javni vrtovi, pjacete i trgovi, urbani džepovi, spoljno uređenje prostora oko objekata (hotelski vrtovi, školska dvorišta, crkvene porte, dvorišta bolnica, dečijih i sl. ustanova), otvorenih prostora stambenih blokova, poslovnih i komercijalnih objekata, porodičnih vrtova, zatim uređivanje krovnog i vertikalnog zelenila, zaštitnih zelenih pojaseva, projektovanje rekultivacije i renaturalicacije predela, projekti zelenila saobraćajnica, groblja, projektovanje obnove zaštićenih objekata kulturno-parkovskog nasleđa, land art, dizajn mobilijara i sl.
- U izgradnji i nadzoru izvođenja radova: izvođenje ili nadziranje radova pejzažnog inženjeringa, odnosno uređenja prostora, kao što su: pripremni i sanitarni radova, izvođenje zemljanih radova radi nivelisanja i dreniranja terena, izgradnja građevinskih parternih elemenata staza i platoa, izgradnja malih parkovskih struktura (stepenica, zidova, ograda, česmi, fontana, pergola, paviljona i sl), ugradnja parkovskog i urbanog mobilijara i opreme, ugradnja sistema za drenažu i zalivanje, agrotehnička priprema zemljišta, sadnja biljaka, formiranje travnjaka na zelenim i sportskim površinama, izvođenje radova na sanaciji i zaštiti objekata kulturno-parkovskog i prirodnog nasleđa, izvođenje bioinženjerskih radova rekultivacije i renaturalizacije i sl.
- U upravljanju (menadžmentu): upravljanje procesom realizacije projekata u pejzažnoj arhitekturi, poslovi zaštite prirode i nege predela, rad u nacionalnim parkovima i vizitor centrima, upravljanje razvojem zelene infrastrukture, upravljanje GIS katastrima površina pod zelenilom, komunalno održavanje gradskog zelenila, zaštita istorijskih vrtova i parkova i sl.
Pejzažni arhitekti u Srbiji, koji su završili studije pejzažne arhitekture i hortikulture, svojim obrazovanjem pokrivaju i jedan deo oblasti hortikulture, tako da se pojedinci bave organizovanjem rasadničke proizvodnje, ili organizacijom pružanja usluga u vrtlarstvu.
Bliske profesije pejzažnoj arhitekturi su arhitektura, urbanizam i prostorno planiranje. Postoje oblasti u kojima se dodiruju i preklapaju sa pejzažnom arhitekturom, ali su u stručnoj javnosti jasno izdvojene i definisane. S druge strane, profesija koja se u neobaveštenoj javnosti često pominje kao sinonim za pejzažnu arhitekturu je hortikultura. Hortikultura je u izvesnoj meri bliska profesija, ali nije sinonim. Pejzažna arhitektura je interdisciplinarna dominantno prostorno-uređivačka struka, a hortikultura izrazito biotehnička struka. Hortikultura se prevashodno bavi proizvodnjom i uzgojem biljaka. Grana hortikulture koja se bavi uzgojem biljaka za potrebe uređivanje prostora jeste ornamentalna (pejzažna) hortikultura, a druga grana hortikulture je utilitarna („jestiva“) hortikultura koja se bavi voćem, povrćem, aromatičnim, lekovitim i sličnim („korisnim“) biljkama. Utilitarna hortikultura je u Srbiji u potpunosti prihvaćena kao grana poljoprivrede, dok ornamentalna/pejzažna hortikultura ima nejasnu poziciju.
Pored navedenih struka, u nekim zemljama su se razvile još neke bliske struke. Jedna od takvih je profesija pejzažni izvođač (Landscape contractor) kao zanimanje koje se bavi izvođenjem radova, odnosno realizacijom pejzažnoarhitektonskih projekata (izvođenjem radova uređivanja zemljišta, izgradnjom malih struktura, popločavanjem, sadnjom i sl). Takvo zanimanje u vidu posebnog obrazovnog profila u Srbiji ne postoji, tako da su pejzažni arhitekti velikim delom prepoznati kao odgovorni izvođači ove vrste radova.
Prema Međunarodnom standardu klasifikacija i zanimanja (izdanje ILO – International Labour Office, Geneva, 2012), pejzažna arhitektura je evidentirana kao deo grupe 2 (Profesionalci), u podgrupi 21 (Nauka i inženjerske profesije), u oblasti 216 (arhitekti, planeri, geodeti i dizajneri), pod šifrom 2162 – Pejzažni arhitekti
INTERNATIONAL STANDARD CLASSIFICATION OF OCCUPATIONS
ISCO-08
Unit Group 2162
Landscape Architects
Landscape architects plan and design landscapes and open spaces for projects such as parks, schools, institutions, roads and external areas for commercial, industrial and residential sites, and plan and monitor their construction, maintenance and rehabilitation…
(ovo je početni deo opisa zanimanja)